Wstęp

Kava Kava (lub po prostu Kava) to ziołowy napój z korzeni Piper Methysticum (Pieprz Metystynowy) - rośliny występującej na wyspach Oceanu Spokojnego. Jej nazwa dosłownie oznacza ‘odurzający pieprz’. Mieszkańcy Polinezji używają go od setek lat zarówno podczas spotkań towarzyskich, jak i w tradycyjnej medycynie. W codziennym życiu ceniona jest ze względu na swoje uspokajające, znieczulające i euforyzujące działanie.

Kawalaktony

Za te efekty odpowiada głównie metystycyna, jeden z osiemnastu organicznych związków chemicznych nazwanych kawalaktonami. Poza pieprzem metystynowym można je również znaleźć z odmianie imbiru - Alpinia zerumbet. ¹ Badania sugerują, że ta substancja, wraz z pokrewną dihydrometystystektyną ma działanie indukujące CYP1A1, co może być odpowiedzialne za ich ewentualną toksyczność.²

O zarzucanej Kavie toksyczności jeszcze napiszę, ale wypadałoby wyjaśnić czym jest CYP1A1. Bez zbędnego zagłębiania się w tematykę, w której i tak nie czuję się najpewniej:

CYP1A1 - jest jednym z wielu enzymów w ludzkim ciele, który działa jako katalizator, regulując szybkość przebiegu reakcji chemicznych, samemu nie ulegając w tym procesie zmianom. Sok z cytryny, zawierający kwas cytrynowy, polany na rozcięte jabłko spowalnia jego brązowienie. Jest więc katalizatorem ujemnym procesu utleniania materii organicznej. Gdy mówimy o niepożądanych interakcjach pomiędzy lekami, często ma to związek z tymi właśnie proteinami.

Bardzo ciekawym kawalaktonem jest yangonina. Podobnie jak kannabinoidy oddziałuje on na nasz układ endokannabinoidowy.³ Odkryto również, że działa jako inhibitor monoaminooksydazy (iMAO). Tym samym należy do grupy w której znajdziemy również Banisteriopsis Caapi (Ayahuasca) czy Peganum Harmala (harmel) - zioło nad którym, według Koranu, “czuwa anioł, czekający na osoby poszukujące uzdrowienia”. Zatem nie powinniśmy rozkoszować się Kava Kava razem z tryptaminami, ponieważ ten polinezyjski napój może zintensyfikować ich efekty.

Tradycyjne zastosowanie

Zróbmy sobie przerwę od nauk ścisłych i wróćmy do etnobotaniki. Kava jest ważną częścią życia ludzi Wysp Pacyfiku od ponad 3000 lat. Na tych terenach dominowała wtedy kultura Lapita i to jej zawdzięczamy odkrycie zbawiennych efektów działania pieprzu metystynowego.

W tradycyjnych, plemiennych kulturach dzieci (najczęściej wodzów wioski) otrzymują zadanie żucia korzeni i kłączy rośliny, z których przyrządza się napar. Młodsi członkowie społeczności mają zazwyczaj zdrowszą jamę ustną i silniejsze zęby, więc idealnie nadają się do tej pracy. Kiedyś rola ta przypadała wioskowej dziewicy, ale z czasem stały się one zbyt drogie w utrzymaniu i ich rolę zaczęły przejmować młode dziewczyny z rodziny wodza. ⁴ Przeżute porcje wypluwają do dużej drewnianej miski, gdzie ślina bogata w enzymy wspomaga ekstrakcję kawalaktonów.

Masę następnie rozcieńcza się wodą i przecedza do kokosowych miseczek. Już jedna wystarczy, żeby wywołać stan dobrego samopoczucia i lekkiego letargu zakończonego kilkugodzinnym wyciszeniem. To odprężenie nie wpływa na zdolność trzeźwego rozumowania, a goście oddają się żywym dyskusjom. Idealny napój na spotkania towarzyskie.

Legend o początkach Kavy jest wiele i niemal każde plemię może poszczycić się własną wersją tego zdarzenia. Ludy Archipelagu Samoa opowiadają następującą historię:

Polinezyjska legenda

Jak to w życiu bywa, wszystko zaczyna się od złożenia w ofierze Słońcu młodej dziewicy. Dziewczyna o imieniu Ui miała być, podobnie jak jej poprzedniczki, pożarta żywcem. Na szczęście jej piękno okazało się tak wielkie, że bóg Słońca (Tagaloa) wziął ją za swoją oblubienicę.

Po zajściu w ciążę, zapragnęła odwiedzić swoją rodzinę i tam urodzić dziecko. Uzyskała zgodę boga i poleciała w stronę domu z ogromną prędkością, która niestety spowodowałą, że jej potomek dosłownie wypadł z jej łona do oceanu.

Jak głosi legenda, nie wszystko zostało stracone. Niemowlę odnalazł krab pustelnik, który wraz z dwoma ptakami morskimi: dzierzbą i sieweczką, zaopiekował się dzieckiem. Pod okiem tego nietypowego trio chłopiec wyrósł na Tagaloa Ui. To on nauczył śmiertelników, jak przyrządzać Kava, a także czcigodnej ceremoni jej zażywania.

Pava to pierwszy człowiek, który uczestniczył w tym rytuale. Jego syn wyśmiał próby przygotowania naparu dla Tagaloa Ui, który w przypływie boskiego gniewu, rozciął go na dwa kawałki. Po tym incydencie przekazał człowiekowi wiedzą o prawidłowym przygotowaniu napoju. Po napełnieniu kokosowej miseczki Kavą Pava ofiarował ją bogu, który zamiast wypić - wylał ją na ciało martwego syna wypowiadając przy tym słowo “soifua”, czyli “życie”.

Syn ponownie stał się cały, a Pava klasnął w dłonie z radości. Tagaloa Ui ostatni raz przypomniał śmiertelnikom o świętej roli Kavy i odszedł.

Od tego dnia rytualne spożywanie napoju obejmują wymawianie słowa “soifua” oraz klaskanie w dłonie.

Ten rozbudowany mit obejmuje relacje człowieka ze Słońcem (Tagaloa), niebem (przez które leci Ui), wodą (gdzie dorasta Tagaloa Ui), ziemią (celem podróży matki), a także roślinami (Kava) oraz zwierzętami (opiekunowie chłopca). Pojawia się też motyw małżeństwa, narodzin, śmierci i zmartwychwstania.

Kava obecnie

Dzisiaj Kava wciąż pełni ważną rolę w miejscu swojego pochodzenia, gdzie nawet 60% populacji uczestniczy w jej bardzo wymagającej uprawie. Nie trudno tam znaleźć bar, w którym serwowany jest napój. Poza najbardziej tradycyjnymi obrzędami, dzieci nie żują już korzeni by wydobyć ich magię. W najlepszym przypadku sproszkowany korzeń jest ręcznie ugniatany w mieszance wody i mleczka kokosowego, a następnie serwowany w kokosowych miseczkach.

“Późnym popołudniem, pracownicy muzeum masowo udawali się do jednego z wielu barów Kava. (…) W przeciwieństwie do tradycyjnych knajp, w których w miarę picia robi się coraz głośniej i coraz bardziej nerwowo, w barach Kava robi się coraz ciszej i spokojniej, aż praktycznie jedynym dźwiękiem pozostaje pisk nietoperzy." ⁵

W Internecie można natknąć się na sprzedawców oferujących torebki z wysuszoną i sproszkowaną korą korzenia. Napar z tego źródła nie ma takich samych właściwości jak ten ze świeżo przyrządzonej Kavy, ale może dać pewne wyobrażenie o jej działaniu. Same rośliny są trudne w uprawie, nie dają nasion, a na pierwsze zbiory musimy poczekać nawet siedem lat!

Toksyczność i legalność

W 2001 roku pojawiły się obawy co do bezpieczeństwa Kavy, co doprowadziło do wprowadzenia ograniczeń i regulacji w kilku krajach (w tym w Polsce, chociaż tutaj powodem była nieudolna walka z dopalaczami). Większość zastrzeżeń dotyczyła niewielkiej liczby doniesień wskazujących na potencjalne przypadki hepatotoksyczności spowodowane spożywaniem różnych komercyjnych produktów otrzymywanych z Kava. Wielu naukowców krytykowała niską jakość tych doniesień oraz faktu, że większość z nich dotyczyła pacjentów nadużywających alkoholu lub leków na receptę znanych z potencjalnie toksycznego działania na wątrobę. Bardziej rygorystyczne badania kliniczne nie wykazały żadnych istotnych negatywnych skutków zdrowotnych zażywania napoju. ⁶

Według ekspertów, rozpuszczalniki organiczne wprowadzają do standaryzowanego produktu związki, które mogą mieć negatywny wpływ na wątrobę. Związki te nie są ekstrahowane przez wodę i w konsekwencji są w dużej mierze nieobecne w Kava przygotowywanej tradycyjnie. Na przykład, w porównaniu z ekstrakcją wodną, rozpuszczalniki organiczne ekstrahują znacznie większe ilości flawokawin, związków odpowiedzialnych za niepożądane reakcje na Kava, które występują w bardzo niskich stężeniach w szlachetnej odmianach, ale w znacznych w tych nieszlachetnych. ⁷

W 2014 roku, w świetle tych nowych dowodów, zakaz sprzedaży i importu pieprzu metystynowego został w Niemczech zniesiony, a wkrótce pozostałe kraje UE zniosły większość regulacji wokół Kava. Do sierpnia 2018 roku, Polska była jedynym krajem UE, w którym obowiązywał całkowity zakaz używania tej rośliny, a samo jej posiadanie mogło skutkować karą więzienia. Zgodnie z nowymi przepisami Kava nie znajduje się już na liście substancji zakazanych, ale jej sprzedaż w celach konsumpcyjnych pozostaje nielegalna.

Podsumowanie

Kava Kava to fascynujący przykład tego, jak medialna nagonka i słabej jakości badania naukowe mogą sprawić, że święta roślina z drugiego końca świata zostanie zdelegalizowana. Na szczęście prawodawcy poszli po rozum do głowy i zmienili decyzję. Obecnie mamy dostęp do ponad 600 prac badawczych nad pieprzem metystynowym.⁸ Wciąż znajduje swoje zastosowanie w tropikalnych barach, wprowadzając klientów w uspokajający trans. Dzisiaj ten korzeń ceniony jest za swoje terapeutyczne działanie w walce z niepokojem⁹ oraz daje nadzieję na leczenie szeregu schorzeń układu nerwowego.¹⁰

Mam nadzieję, że ten artykuł rozbudził w Was ciekawość. Kava Kava jeszcze nie raz zagościu na łamach Herbsmana, więc bądźcie czujni i nie zapomnijcie dodać strony do ulubionych! Google nie za bardzo przepada za stronami, które odmawiają śledzenia swoich użytkowników, więc możecie mieć trudności odnaleźć ten portal w wyszukiwarce.